
Kiedy myślimy o wykopaliskach archeologicznych w Kampanii, pierwsze co przychodzi nam na myśl, to Pompeje. Ale katastrofalna erupcja Wezuwiusza w 79 r. n.e. pogrzebała pod grubą warstwą popiołu wiele innych miast, takich jak Herkulanum, Oplontis i Stabia.
Herkulanum (Ercolano) to starożytna rzymska miejscowość wypoczynkowa położona tuż nad brzegiem Morza Tyrreńskiego, pośrodku Zatoki Neapolitańskiej. Dwa tysiące lat temu była bogatym ośrodkiem mieszkalnym dla najbogatszych rodów patrycjuszowskich. Jej odkrycie przez archeologów w XVIII wieku oszołomiło świat. Obecnie mieści się w niej jeden z najważniejszych parków archeologicznych na świecie. Budynki są tak dobrze zachowane, że można spacerować po ulicach tak, jak robili to Rzymianie ponad 2000 lat temu.








Historia Herkulanum
Według legendy miasto zostało założone przez samego Herkulesa. W rzeczywistości pierwsze osady na terenie miasta pochodzą od Osków, starożytnych Italików. W IV wieku p.n.e. miasto zostało przejęte przez Samnitów. Wg różnych źródeł w III – I wieku. p.n.e. miasto przeszło we władanie Cesarstwa Rzymskiego. Wtedy zaczął się okres wielkiej świetności. Od około 89 p.n.e. życie w Herkulanum toczyło się pełną parą – miasto otrzymało status gminy – miasta, w którym ludność była wolna i otrzymała obywatelstwo rzymskie. Ludność miasta liczyła około 4000 mieszkańców. Mieszczanie zajmowali się rzemiosłem i sztuką. Położenie nad morzem i dość łagodny klimat sprawiły, że miasto szybko się ośrodkiem wypoczynkowym wielu rodów patrycjuszowskich. Niestety ten stan nie trwał długo. W 62 r. n.e. trzęsienie ziemi poważnie je uszkodziło, a w 79 r., gdy trwała jeszcze odbudowa miasta, Wezuwiusz z całą swoją niszczycielską siłą zalał je lawą.





Zniszczenie Herkulanum
Kiedy prawie 2000 lat temu wybuchł Wezuwiusz, rzymskie miasto i mieszkańcy zostali żywcem pogrzebani pod popiołem. Gigantyczna chmura gorącego popiołu i gazu uderzyła w zachodnie zbocze wulkanu. Potoki lawy oraz lawiny pełne błota, kamieni i popiołów stoczyły się z wulkanu, powodując zniszczenie. Paradoksalnie warstwa lawy pokrywająca miasto sprawiła, że pozostałości Herkulanum zostały „zakonserwowane”. Nawet materiały organiczne, takie jak drewniane meble, papirusy i tkaniny, znaleziono w niemal nienaruszonym stanie.
Pogrzebane pod grubą warstwą materiału wulkanicznego i błota miasto, nigdy nie zostało odbudowane po tej katastrofie, aż z czasem zostało całkowicie zapomniane. Dopiero w XVIII wieku Herkulanum zostało ponownie odkryte.





Wykopaliska
Ponowne odkrycie Herkulanum było całkowicie przypadkowe. Na początku XVIII wieku miejscowy mieszkaniec Ambrogio Nucherino kopiąc studnię na zlecenie księcia D’Elboeuf, natknął się na ruiny starożytnego miasta. Odnaleziono posągi, które niegdyś ozdobiły teatr. Dowiedziawszy się o znalezisku, książę Emanuel Maurycy Lotaryński nakazał robotnikom wybudować sztolnie. Prace wykopaliskowe nie miały jednak charakteru ciągłego.
Od połowy XVIII wieku wszystkie znalezione znaleziska przenoszono jako osobistą kolekcję do Pałacu Królewskiego w Portici, gdzie król pokazywał te znaleziska jedynie swoim znamienitym gościom. W 1760 roku przypadkowo odkryto Villa dei Papiri, w której przechowywano nie tylko posągi, ale także tysiące zwęglonych, ale wciąż czytelnych papirusów. Jednak wraz z odkryciem Pompejów, w których stosowano prostsze metody wykopalisk, zainteresowanie Herkulanum stopniowo malało, aż do ustania w 1780 roku.
Dalsze wykopaliska miały miejsce w latach 1828-1855 i 1869-1875. Później wycofano się ze względu na wysokie koszty. Archeolodzy powrócili do Herkulanum w 1924 roku. Dopiero w drugiej połowie XX wieku światło dzienne ujrzały najważniejsze znaleziska, które dziś przyciągają turystów z całego świata.
W złożach parku archeologicznego zachowały się dzieła o wyjątkowym znaczeniu kulturowym, stanowiące wielką atrakcję dla naukowców, turystów i miłośników historii. Domy i łaźnie ze wspaniałymi freskami to tylko niektóre z miejsc do odwiedzenia w tym nieszczęsnym mieście na zboczach Wezuwiusza.





Architektura
W Herkulanum dominuje architektura grecka. Chodniki pokryte są loggiami, portykami, zadaszonymi galeriami mające chronić przed deszczem i słońcem. Kanalizacja w Herkulanum wychodziła do morza i doprowadzała wodę do domów. Drogi były pokryte płytami wulkanicznymi. Chodniki wznosiły się ponad jezdnię, były oddzielone krawężnikami i wyłożone czerwonym tufem. Budynki były bogato zdobione jasnymi mozaikami i freskami.





Zwiedzanie Parku Archeologicznego Herkulanum
Współczesne miasto położone jest znacznie wyżej niż starożytne miasto Herkulanum. Pierwszą rzeczą, która uderza po wejściu, jest niesamowity widok z góry na wykopane ruiny, leżące 25 metrów poniżej dzisiejszego poziomu miasta.
Przy wejściu można wziąć mapę parku, ale my postanowiliśmy zapomnieć o mapie i zagubić się we wpisanym na listę UNESCO mieście, spacerując brukowanymi ulicami, zaglądając do domów i odkrywając jak wyglądało tu życie przed kataklizmem. Spacerując we własnym tempie co rusz odnajdywaliśmy domy, które wciąż zachowują część dawnej świetności. Wchodząc do niektórych willi i świątyń, oglądaliśmy żywe freski, które zdecydowanie nie wyglądają na 2000 lat! Podczas 2-godzinnego spaceru mogliśmy zobaczyć i lepiej zrozumieć, jak wyglądało i rozwijało się to małe, ale bogate nadmorskie rzymskie miasto.





Miejsca, które warto zobaczyć w Herkulanum
Zwiedzanie obejmie najciekawsze budowle, takie jak łaźnie, pillę papirusów, dom z jeleniem, dom samnicki, kolegium Augusta, dom Neptuna i Amfitryty z pięknymi mozaikami. Te stanowiska archeologiczne stanowią ważne świadectwo codziennego życia w starożytnym rzymskim mieście.
Łaźnie Centralne
Datowane są na połowę I wieku p.n.e. łaźnie, podzielone są według ówczesnego zwyczaju na męskie i żeńskie. Tradycyjnie każda sekcja miała trzy strefy termalne: frigidarium (zimna woda), caldarium (gorąca woda) i tepidarium, gdzie znajduje się wspaniała mozaika z czarno-białymi kafelkami przedstawiająca Trytona wśród delfinów. Znaleziono tu kilka szkieletów ludzi, którzy zginęli w wyniku erupcji wulkanu, noszących złotą biżuterię i akcesoria.
Siedziba Augustów (Sede Degli Augustali)
Siedziba składa się z czworokątnego budynku, który reprezentował kolegium Augustów. To prawdziwe dzieło sztuki z łukami, freskami i podłogą cocciopesto. Przedstawienie Herkulesa na Olimpie w towarzystwie Jowisza, Minerwy i Junony na lewej ścianie oraz walka Herkulesa z Acheloosem na prawej ścianie robią ogromne wrażenie.
Willa Papirusów (Villa dei Papiri)
Villa dei Papiri należała do starożytnego rodu Pisoni, a swoją nazwę zawdzięcza odnalezionym w bibliotece około tysiącowi papirusów. Willa została zbudowana w ekskluzywnym miejscu z widokiem na morze, skąd można było podziwiać wspaniałe krajobrazy Zatoki Neapolitańskiej.
Magazyny portowe (Fornici)
Jednym z najciekawszych zabytków Herkulanum są magazyny lub hangary na łodzie. W 79 roku n.e. znajdowała się starożytna linia brzegowa Zatoki Neapolitańskiej. Większość miasta została ewakuowana przed erupcją Wezuwiusza. Pozostali mieszkańcy czekali na ratunek z morza w dokach. Niestety pomoc nie nadeszła na czas. W latach 80. XX wieku odkryto tu około 300 szkieletów ludzkich, a także biżuterię i monety, klucze do domów i narzędzia pracy. Zginęły z powodu nagłego wzrostu temperatury do 500 stopni Celsjusza. Oprócz szczątków oraz monet i klejnotów odnaleziono 9-metrową łódź, a obok niej szkielet wioślarza i żołnierza. W tym miejscu nadal można zobaczyć odlewy ich szczątków. Być może nigdzie indziej horror erupcji AD 79 nie został tak dramatycznie uchwycony.
Niestety z powodu prac nie mogliśmy zejść schodami do tunelu wykutymi w wulkanicznej skale.
Palestra
Przez kolumnowe wejście można dostać się do wielkiej Palestry, gdzie Rzymianie spędzali wolny czas grając w piłkę i uprawiając zapasy. Na ustawionej na dwóch tarasach z długą kolumnadą palaestrze znajdowała się fontanna i miejsce poświęcone ceremoniom religijnym.











Starożytne domy
Wśród wielu rzeczy do zobaczenia w Parku Archeologicznym należy wymienić starożytne rzymskie domy, którym udało się zachować część swojego pierwotnego wyglądu.
Dom Samnitów (Casa Sannitica)
Dom Samnitów to jeden z najstarszych domów w mieście, którego początki sięgają II wieku p.n.e. Po wejściu do środka możemy podziwiać jego niemal całkowicie nienaruszoną bryłę, z patio w stylu helleńskim, podłogą z cacciopesto i górną częścią utworzoną przez fałszywą loggię z trzema kolumnami porządku jońskiego po bokach.
Dom z drewnianą przegrodą
Dom z drewnianą przegrodą swoją nazwę zawdzięcza dużej drewnianej przegrodzie ozdobionej gwoździami z brązu, która pomimo erupcji jest nadal wyraźnie widoczna i nienaruszona. To rodzaj harmonijkowych drzwi oddzielających atrium od reszty domu. Cechą charakterystyczną tej przegrody są drzwi wyposażone w pierścieniowe wsporniki, służące z pewnością do zawieszania latarni.
Dom płaskorzeźby w Telefos (Casa del Rilievo di Telefo)
Dom płaskorzeźby Telefusa jest jedną z głównych atrakcji Herkulanum. Zbudowany na trzech poziomach, ze wspaniałym widokiem na morze, jest drugim co do wielkości domem w parku archeologicznym Herkulanum. Casa del Rilievo di Telefo, słynie z bogatych mozaik, fresków i rzeźb szkoły neoattyckiej. Atrium składa się z kolumn podtrzymujących górne piętro i jest ozdobione różnymi odlewami marmurowych płaskorzeźb, dysków i masek, które chronią dom przed złymi duchami.
Dom wziął swoją nazwę od znajdującej się w środku płaskorzeźby, przedstawiającej mit o Telefosie. Był on synem Herkulesa, założyciela miasta, a zatem bardzo ważną postacią dla lokalnej ludności.
Dom Jelenia (Casa dei Cervi)
Dom Jelenia to jedna z najbardziej luksusowych willi starożytnego miasta. Jego dwa piętra zbudowane są wokół centralnego dziedzińca i zawierają marmurowe korytarze ozdobione efektownymi czarno-czerwonymi dekoracjami ściennymi z martwą naturą.
Dom Neptuna i Amfitryty (Casa di Nettuno e Anfitrite)
Arystokratyczny dom Neptuna i Amfitryty to jedno z najpiękniejszych miejsc do zobaczenia w Herkulanum. Uważany był za dom bogatego kupca-miłośnika sztuki. Swoją nazwę wziął od wspaniałej, dobrze zachowanej mozaiki ściennej zdobiącej jadalnię, przedstawiającej starożytnego boga morza i jego narzeczoną nimfę, z muszlami i lawą zwieńczoną marmurowymi maskami teatralnymi.
Kolejna mozaika zdobi nimfeum, które jest ozdobione mozaikami o tematyce myśliwskiej. Przylegający do domu sklep posiada drewniane półki i meble w idealnym stanie.











Informacje praktyczne
Bilety wstępu
Muzeum jest otwarte przez cały rok, a ceny biletów różnią się w zależności od pory roku, wybranej trasy i wieku zwiedzającego.
Ruiny Herkulanum można zwiedzać bezpłatnie podczas Dnia Kultury, który odbywa się zwykle raz w roku. Konkretne daty są różne, dlatego warto sprawdzić oficjalną stronę internetową, aby potwierdzić dokładny dzień wydarzenia.
Ile czasu zajmuje zwiedzanie wykopalisk w Herkulanum?
Aby dogłębnie poznać wykopaliska w Herkulanum, zaleca się poświęcenie na wizytę co najmniej 2-3 godziny, jednak do szybszego i bardziej powierzchownego poznania miasta może wystarczyć nawet godzina. Ruiny znajdują się w niecce poniżej poziomu miasta i prowadzi do nich długi pasaż dostępny również dla osób, które nie wykupiły biletu.
Jaka jest różnica między Pompejami a Herkulanum?
Główna różnica między Pompejami a Herkulanum polega na wielkości i stanie zachowania miejsc. Pompeje, większe miasto, słyną z rozległych i dobrze zachowanych ruin, podczas gdy mniejsze Herkulanum słynie z dobrze zachowanych budynków i fresków, pozwalających lepiej poznać codzienne życie w czasach rzymskich.
Wizyta w Parku Archeologicznym z dziećmi
Wycieczka jest odpowiednia również dla rodzin z dziećmi. Zwiedzanie wykopalisk z dziećmi jest naprawdę fajnym przeżyciem. Z wózkiem czasami może to być niewygodne ze względu na obecność kostki brukowej, ale nosidło w zupełności wystarczy, aby móc swobodnie poruszać się po parku.
Czy można zwiedzić Wezuwiusz i Herkulanum w jeden dzień?
Jasne! Przy dobrej organizacji spokojnie można odwiedzić Wezuwiusz i Herkulanum w ciągu jednego dnia. Jak zorganizować wycieczkę na Wezuwiusz możecie przeczytać we wpisie „Wezuwiusz – wycieczka na krater wulkanu”.








Mamy nadzieję, że udało nam się dostarczyć wielu przydatnych informacji na temat Parku Archeologicznego Herkulanum.
Jeśli macie jakieś pytania, lub chcecie uzupełnić post swoją wiedzą, piszcie śmiało w komentarzach.